زمین ناودیس

تئوری ژئوسنکلینال یا زمین ناودیس یک نظریه منسوخ شامل حرکت پوسته ای جهت توضیح حرکات پوسته ای و اشکال زمین است که با تکتونیک صفحه ای جایگزین شده . زمین ناودیس یک عبارت است که هنوز گاهی اوقات برای برای فرونشست های خطی که نتیجه تراکم لایه های سنگ های رسوبی ته نشین شده در یک حوضه ، سپس فشرده و دگرشکل شده و به صورت یک رشتته کوه بالا آمده همراه با ولکانیسم وپلوتونیسم به کار می رود. پرشدن یک زمین ناودیس با میلیون ها تن رسوبات در مراحل آخر رسوبگذاری با چین خوردگی و گسلش  در ته نشست های همراه است . نفوز سنگ های آذرین متبلور و برخاستگی ناحیه ای در طول محور ناودیس به طور کلی تاریخچه یک زمین ناودیس را کامل می کند؛  سپس به یک کمربند کوهزایی چین خورده تبدیل می شود . در این نظریه کوه و ناهمواری زمین با عملکرد نیروهای عمودی توضیح داده می شود.

تاریخچه

مفهوم ژئوسنکلینال به وسیله زمین شناسان آمریکایی جیمز هال و جیمز دوایت دانا اواسط دهه 1980 طی مطالعه کوه های آپالاش بیان شد. لایه های رسوبی دگرش شده دوران پالئوزویک در شمال آپالش ضخامتی حدود 10 برابر نواحی مجاور را دارندو نکته این بود که بیشتر این سنگ ها در دریا های کم ژرف تشکیل شده اند. بنابراین نتیجه گرفتند این حوضه  باید رسوبات و در حین آن نشست کرده باشد. دانا اولین کسی بود که واژه ژئوسنکلینال را برای این گونه حوضه های در حال پرشدن و فرو نشینی استفاده کرد. طبق نظر هال ، حوضه به دلیل فرونشینی  در حین رسوبگذاری در آب های کم ژرف و ورود حجم زیاد رسوبات ، چین خوردگی در رسوبات ایجاد شده است. اما دانا دلیل فرونشینی حوضه را خمیده شدن پوسته در زیر زمین ناودیس دانست واظهار کرد : به دلیل پدیده ایزوستازی ، چگالی کمتر این رسوبات نسبت به پوسته زیرین نمی تواند عامل فرونشینی حوضه باشد. سپس نظریه زمین ناودیس اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20 گسترش یافت و به صورت توضیحی برای منشاء سلسله کوه ها درآمد تا در دهه 1960 به وسیله مناطق فرورانش و برخورد های کوهزایی نظریه تکتونیک صفحه ای جایگزین شد.

بخش های یک زمین ناودیس

در نگاه کلی ، زمین ناودیس ها با توجه به نوع چینه های سنگی قابل تشخیص در سیستم به ویژه حضور یا عدم حضور سنگ های آتشفشانی به میوژئوسنکلینال(Miogeosynclinal) و ائوژئوسنکلینال (eugeocynclinal) و اورتوژئوسنکلینال(Orthogeocynclinal) تقسیم می شوند.

میوژیوسنکلینال در طول یک مرز قاره ای یا پوسته قاره ای ایجاد می شود وشامل رسوبات با سنگ آهک ، ماسه سنگ وشیل است.

توالی های ضخیم آتشفشانی همراه با گری وک ( ماسه سنگ غنی از قطعات سنگی در زمینه گل) ، چرت و رسوبات مختلف در ایوژئوسنکلینال دیده می شوند. توالی های رسوبی یوژئوسنکلینال ها که در آب های ژرف تر تشکیل شده و دگرگون شده اند دارای پلوتون های نفوزی کوچک و بزگتر آذرین هستند . یوژئوسنکلینال ها اغلب شامل رسوبات فلیشی و ملانژهای نابرجا هستند.

اورتوژئوسنکلینال (Orthogeosynclinal) یک کمربند ژئوسنکلینالی است که از میوژئوسنکلینال (بخش آتش فشانی داخلی) و یک توده میانی یا زمین تاقدیس(Geoanticlinal) تشکیل شده است.

بخش های مختلف یک سیتم ژئو سنکلینال

Geocline

مراحل تکامل

ابتدا در فرونشست یک زمین تافدیس یا یک بخش برخاسته به وجود می آید. سپس رسوبات در زمین ناودیس ، ته نشین می شوند وزمانی که به اندازه معینی رسیدند، به دلیل گرم شدن در کف زمین ناودیس وبه منظور برقراری تعادل ایزوستازی چین خورده و کوه ها را تشکیل می دهند. در این مرحله ، فلیش در هر دو زمین ناودیس رسوب می کند . پس از نفوز سنگ های ماگمایی در ایوژئوسنکلینال و تشکیل مولاس در هر دو زمین ناودیس ، گسل های رانده و سفره های رو رانده بر اثر نیرو های فشارشی ایجاد می شوند. در مرحله آخر با ایجاد نیرو های کششی و تشکیل فروزمین ها (گرابن ها) و تشکیل بازالت در ایوژوسنکلینال ، چرخه این زمین ناودیس تمام می شود.

مراحل تکامل ژئوسنکلینال در زیر نمایش داده شده است:

فرو رانشی که در مرز قاره ای روی می دهد و سنگ های آتش فشانی و رسوبات فرسوده شده کمان های تکتونیکی به بخش ایوژئوسنکلینال اضافه شده و کوهزایی اولیه روی می دهد.

تشکیل 2 بخش جداگانه در ژئوسنکلینال سپس اتصال به هم به وسیله برخورد صفحات

سرنوشت این نظریه

یکی از مشکلات ژئوسنکلینال ها ، نبود یک مثال بارز در حال حاضر است که با بیان تئوری تکتونیک صفحه ای این مشگل بیشتر به نظر رسید. حدود 1970 رابرت دیتز نگاه تازه ای به این مشکل کرد. رویکرد او در واقع این گونه بود که پرسید دقیقا بیشتر مدل ژئوسنکلینال های کلاسیک چگونه در زمین دیده می شوند. وی پیشنهاد داد ژئوسنکلینال ها در واقع ناودیس نسیتند و بخش «syn» را برداشت و واژه Geocline را ارائه کرد. در این حال، اگر فرورانش در مرز قاره ای روی دهد ، سنگ های آتشفشانی و رسوبات فرسوده شده کمان های تکتونیکی به بخش ایوژئوسنکلینال اضافه خواهد شد و کوهزایی اولیه روی می دهد.

در دهه 1970 زمین شناسان شروع به تشریح وجود یک راه دیگر برای ساخت یک زمین ناودیس کردند: تشکیل 2 بخش جداگانه و سپس اتصال آنها به هم با برخورد صفحات مانند میوژیوسنکلینال آپالاش که در واقع این گونه شکل گرفته است.

امروزه گرچه با کاربر این نظریه در بیش از 100 سال ، هنوز به طور اساسی  مفهوم یک حوضه در حال فرونسشنی در طول یک مرز قاره ای و در حال دگرشکلی را دارد که سپس برپا می خیزد،(هرچند بیشتر از واژهgeoclineاستفاده می کنند) ، اما نظریه تکتونیک صفحه ای برای تفسیر حرکات عمودی کره زمین به دلیل نیرو های افقی ، مقبولیت بیشتری را درمیان زمین شناسان دارد.